سفارش تبلیغ
صبا ویژن

نماد فر کیانی چیست

نماد فر کیانی حکاکی شده درتخت جمشید
پیکر بالدار، نشان شاهنشاهیهخامنشی
نشان پیکر بالدار حکاکی شده درتخت‌جمشید

نماد فر کیانی (که اشتباهاً به نماد فروهر مشهور است)[1] نشان پیکر بالداری است. این پیکره در دیدگاه بسیاری باستان‌شناسان و ایران‌شناسان نماد اهورامزدا می‌باشد. نماد خورشید بالدار در فرهنگ خاورمیانه و در تمدن مصر،سوریه، و آشور تاریخی طولانی دارد و نماد فر کیانی اقتباسی از آن است. نامیدن این نماد به عنوان نماد فروهر به قرن نوزدهم میلادی برمی‌گردد و مدرکی دال بر این که این نماد وابسته به دین زرتشتی باشد وجود ندارد. دانشمندان همواره در مورد نماد فروهر اختلاف نظر داشته‌اند. بسیاری از نوشته‌های علمی، این نماد را اهورامزدا می‌دانند. تصویر انسانی بالای نماد بالدار، هیچ هویت خاصی ندارد و هیچ مدرکی هم دال بر این‌که تصویر زرتشتباشد، موجود نیست.[2]

علیرضا شاهپور شهبازی باستان شناس ایرانی در کتاب راهنمای مستند تخت جمشید این نماد را فر کیانی معرفی می‌کند و نام نمادفروهر را نامی اشتباه بر می‌شمرد که به اشتباه رایج شده است.[1]

ریشه‌شناسی

هارولد بیلی، زبان‌شناسی زبان‌های ایرانی ریشه? این واژه را از ریشه? ایرانی var- (پوشش، محافظت) و fra- (پس راندن) می‌داند و معنی اصلی اولیه واژه? فروهر را «دلاوریِ حفاظت‌کننده» عنوان می‌کند.[3]

این واژه در زبان اوستایی فْـرَوَشی (fravashi)، در زبان پارسی باستان فْـرَوَرتی(????????????(؟) fravarti)، و در پارسی میانه (زبان پهلوی) فْـرَوَهْـر(fravahr) خوانده می‌شود.

در پارسی میانه شکل‌های دیگر این واژه به این‌صورت کاربرد داشته‌است[3]:

fraward, frawahr, fr?har, frawaš, frawaxš

تاریخچه

نماد فر کیانی در آتشکده یزد

نخستین نماد فر کیانی، احتمالا منشأ بین‌النهرینی داشته که با نماد مصری آشور (ایزد) باستان درهم آمیخته است. هنر آشوری هم این نماد بالدار را با «حمایت الهی» شاه و مردم مرتبط می‌داند. این نماد هم با پیکر انسانی و هم بدون پیکر انسانی دیده می‌شود. بدون پیکر انسانی، نماد خورشید و با پیکر انسانی، نماد آشور، ایزد آشوریان است و در بسیاری از کنده‌کاری‌ها و مُهرها به چشم می‌خورد.[4]

در ایران تا اوایل قرن بیستم، نماد فر کیانی (فروهر) تنها یک اثر باستانی به شمار می‌آمد. در سال‌های 1920 تا 1930 میلادی، دانشمندی زرتشتی به نام جی. ام. اونوالا در مقاله‌های خود، فروهر را نماد «فره‌وشی» یعنی روح نگارنده? تعالیم زرتشتی معرفی کرد. با انتشار این مقاله‌ها، زرتشتیان هندی یا پارسیان آن را از میراث باستانی ایرانی‌شان قلمداد کردند و استفاده از پیکر بالدار تخت جمشید، به دلیل اهمیت مذهبی و ملّی، به عنوان نماد زرتشت آغاز شد. در سال 1928 میلادی، دانشمند اوستاشناس هندی، ایراک تاراپوروالا، مقاله‌ای منتشر کرد، مبنی بر این‌که پیکر بالدار، اهورامزدا یا فره‌وشی نیست، بلکه «خورنه» (فرّ پادشاهی) است. در نخستین دهه‌های قرن بیستم، نگاره? فروهر وارد آتشکده‌ها، زیورآلات و نشان انتشاراتی زرتشتی شد و بعد از قرن‌ها، اعتقاد باستانی زرتشتی و نماد استانداردی یافت.